Erik Heijdelberg was betrokken bij de opbouw van gezondheidszorg in conflictgebieden als Afghanistan, voormalig Joegoslavië en Jemen. Daarnaast was hij gedurende die periode in Nederland werkzaam in de eerstelijnszorg. Hij was daarna onder meer directeur van het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie (NIFP), waarvan het Pieter Baan Centrum en de Forensisch Psychiatrische Dienst deel uitmaken. Hij was tevens bestuurder van de William Schrikkergroep voor jeugdbescherming, jeugdreclassering en pleegzorg. Hij richt zich ook als toezichthouder in de zorg steeds op participatie en draagvlak voor maatschappelijke afspraken en voorzieningen.

Voor mij is Eriks Zorg voor elkaar, juist in de huidige tijd van wantrouwen, niet alleen een feest der herkenning, maar ook ronduit een cadeau. Ik vermoed dat dit laatste voor veel lezers het geval zal zijn, zij het om andere redenen. Maar laat ik het eerst maar over mijzelf hebben. Ik ervaar dit boek als een cadeau, omdat het een reflectie is op lange jaren van zoeken naar antwoorden op vragen die Erik en ik ons tientallen jaren geleden begonnen te stellen.

In de lange jaren zestig van de vorige eeuw vormde zich rondom mijn filosofie-onderwijs een groep studenten die meedachten met mijn pogingen om filosofen als Illich en Foucault in ons land te introduceren. Ook na hun afstuderen bleven wij elkaar zien in wat ondertussen een vriendengroep was geworden. Erik was een van hen. Wij bleven gezamenlijk lezen en studeren. Een van onze hoofdvragen betrof de manier waarop allerlei projecten en initiatieven van burgers om elkaar te ondersteunen vaak door bureaucratische en professionele krachten werden overgenomen. Ondanks alle goede bedoelingen hierbij, pakte dit meestal niet goed uit voor de betrokkenen. Wat ging er mis met onze idealen over wederzijdse hulp? Hoe konden we die beter vormgeven?

Eriks boek is voor mij een cadeau omdat hij hier niet in de eerste plaats theoretisch over nadenkt, maar de praktijk laat spreken. Hij doet dat door treffend en beeldend verhalen te vertellen over de talloze samenwerkingsprojecten waarbij hij in Nederland en de rest van de wereld betrokken was. Daarom is het ook een cadeau voor zijn lezers. Want hij heeft gelijk met zijn ondertitel: wij leven in een tijd waarin veel democratisch vertrouwen verloren is gegaan. Zijn verhalen laten zien dat dit teruggewonnen kan worden, dat er een tegenwicht geboden kan worden. Dat doet hij niet door uitsluitend successen te beschrijven. Soms kunnen projecten mislukken, maar ook dan blijken we er veel van te kunnen leren. Bescheidenheid, bereidheid tot luisteren en vertrouwen kunnen nieuwe richtingen wijzen.

Onze werk- en leesgroep formuleerde de algemene vragen waar het hier over gaat, vaak als een spanning tussen autonomie en heteronomie, tussen gezamenlijke zelfredzaamheid en professionele ondersteuning. Erik laat in dit boek zien dat die spanning nog steeds bestaat, maar dat er, al naar gelang de situatie, verschillende antwoorden op kunnen worden gegeven. Hij schrijft niet voor, zoals zovelen tegenwoordig, wat we zouden moeten doen, maar laat zien wat we kunnen doen. En dat blijkt best veel te zijn.

Hans Achterhuis
April 2025